De Europese Unie, België en haar gewesten hebben zich geëngageerd om werk te maken van de ecologische omschakeling waar het maatschappelijk middenveld, de jongeren en verschillende andere actoren sterk op aandringen. We hebben ook relanceplannen nodig om de ongeziene gezondheidscrisis te boven te komen. Ze worden momenteel opgesteld, maar mogen – om sociaal rechtvaardig te zijn en een duurzame omschakeling te verzekeren – in geen geval de platgetreden paden volgen. Bepaalde economische (gedachte)patronen en modellen moeten herzien worden. De overheid moet in deze plannen rekening houden met de actoren die van oudsher het menselijke aspect boven winst verkiezen en de democratie in hun onderneming hoog in het vaandel dragen.
De coöperatieve beweging omvat meer dan een miljard vennoten en is daardoor wereldwijd ongetwijfeld de grootste maatschappelijke beweging. Ze is aanwezig in bijna alle landen en respecteert gezamenlijk de krachtige, heldere principes die de Internationale Coöperatieve Alliantie al sinds haar oprichting in 1895 uitdraagt. En toch blijft ze te weinig bekend. Haar economische aanwezigheid, zowel in België als elders, wordt vaak herleid tot de coöperaties in de landbouw en het bank- en het verzekeringswezen. Toch ontstaan in veel andere sectoren dagelijks tal van innovatieve initiatieven, meer bepaald als oplossing voor de meest nijpende ecologische en sociale problemen. Graag wijzen we erop dat meerdere studies aantonen dat coöperaties in crisissituaties stabieler en weerbaarder zijn dan andere ondernemingen.
Dit beknopte pleidooi moet aantonen dat het coöperatief model essentieel is om een antwoord te kunnen bieden op de uitdagingen van vandaag en dat het veel potentieel heeft met het oog op een sociaal rechtvaardige ecologische omschakeling. Coöperaties onderschrijven de krachtige beginselen van de sociale en solidaire economie en stellen methodieken ter beschikking om de complexe uitdagingen aan te pakken die de toekomst zal stellen. Mits een consequente toepassing van het coöperatief model biedt het de mogelijkheid om in het economisch systeem te ijveren voor een andere houding ten opzichte van eigendom, macht en arbeid. In het beheer van de onderneming wordt gestreefd naar gedeeld beslissingsrecht en gedeelde waarden.
We kunnen het economisch herstel en de ecologische omschakeling niet met elkaar verzoenen zonder grondig de waarden te herzien die vandaag onze handelingen als economische actoren dicteren. Om dergelijke omschakeling mogelijk te maken – door zorgvuldiger om te springen met hulpbronnen, te leren om voorwerpen te herstellen in plaats van ze weg te gooien, niet te streven naar winstmaximalisatie, enz. – volstaat het niet om grote theorieën te verkondigen, of ze met incentives of reclameboodschappen te promoten. Diepgewortelde gewoonten verander je door anders om te gaan met eigendom, arbeid, productie en consumptie. Dankzij de bijzondere houding die vennoten ten opzichte van de eigendom van hun onderneming hebben, leer je in een coöperatie wat een duurzame economie is die niet alleen goed werkt, maar waarin de reële behoeften van mensen centraal staan.
Om het vertrouwen in onze democratie te herstellen, moeten we nieuwe organisaties oprichten. Bovendien moeten we nieuwe manieren bedenken om samen beslissingen te nemen over wat ons dagelijks leven bepaalt en beïnvloedt. Sommige grote multinationals, meer bepaald in de digitale sector, maken er geen geheim meer van dat ze bepaalde politieke projecten ondersteunen, terwijl de traditionele verkiezingsmechanismen en partijen steeds minder grip hebben op de wereld, wat ze zelf ook aanvoelen en aangeven.
Coöperaties staan voor een model van economische democratie. Ze bieden de mogelijkheid om maatschappelijk en economisch te innoveren, te overleggen en tegenstellingen te overstijgen om samen te beslissen over de realisatie van producten en diensten die aan hun behoeften voldoen. Multistakeholdercoöperaties vormen economische tools voor de ontwikkeling van sectoren, waarbij alle stakeholders (werkers, gebruikers, lokale actoren, leveranciers, overheden) uitgenodigd worden om samen nieuwe overlegvormen te creëren en zo samen het algemeen belang te dienen.
We kunnen geen ‘economie van de toekomst’ met ‘een hoge menselijke toegevoegde waarde’ promoten of een economie die mensen toestaat om zingeving te vinden in hun werk, ongeacht hun diploma, zonder de problematiek van autonomie op het werk op te lossen. Het gaat hier niet om zelfstandig werk, dat zeker een gepaste oplossing kan zijn voor ondernemers in hart en nieren, maar vaak ook uitmondt in (sociaal) isolement, onzekere leefomstandigheden of zelfuitbuiting. Het gaat ook niet om ‘horizontaal’ management of zogenoemde ‘bevrijde ondernemingen’, die vaak gewoon subtielere vormen zijn van de onderwerping van werknemers. Een antwoord zoeken op de vraag naar autonomie is een ambitieus project dat streeft naar emancipatie, persoonlijke groei en integratie. Het is een project om samen van bij te leren. De werker die lid is van een productiecoöperatie belichaamt het idee van autonoom (freelance) werk. Samen dingen produceren en ontwikkelen, samen beslissingen nemen over de manier waarop je een beroep uitoefent en de ethische aspecten ervan, over de verloning … dat idee is niet absurd, maar net heel erg essentieel als we willen dat onze samenleving morgen standhoudt.
We zijn er dus van overtuigd dat de principes van de sociale en solidaire economie in het algemeen, en van de coöperatieve organisatievormen in het bijzonder, kunnen bijdragen tot een beloftevolle toekomst, iets waar de klassieke bedrijven, de verenigingen, noch de overheid toe in staat zijn. We pleiten dan ook voor veel meer coöperatieve slagkracht.
Daarom stellen we zes maatregelen voor. Sommige passen in het Belgische relanceplan en maken het krachtiger:
- Steunen van het coöperatief model door het juridisch kader ervan te verbeteren (de coöperatieve vennootschap in Boek 6 van het WVV; de erkenningen voorzien in Boek 8 van het WVV), te zorgen voor meer zichtbaarheid en slagkracht, met name door meer middelen ter beschikking te stellen van de Nationale Raad voor de Coöperatie (hierna “NRC”) en zo de werking ervan te versterken.
- Bevorderen van de financiering van door de NRC erkende coöperatieve vennootschappen, door de inbreng van eigen vermogen mogelijk te maken of door middel van leningen, zodat zij in hun activiteiten kunnen investeren.
- Creëren of versterken van participatiefondsen ter versterking van het eigen vermogen van startende en bestaande coöperatieve vennootschappen, erkend door de NRC.
- Juridische en financiële steun verlenen voor het oprichten van door de NRC erkende coöperatieve vennootschappen, en meer bepaald multistakeholdercoöperaties indien van toepassing, in verschillende domeinen: landbouwcoöperaties die willen omschakelen naar een biologische, rationele en korte productieketen of energiecoöperaties die eigen energie produceren; coöperaties als economische tool voor het ontwikkelen van initiatieven met verschillende stakeholders (werkers, gebruikers, lokale actoren, leveranciers, overheid); interoperabele coöperatieve internetplatformen (platformen die verschillende lokale stakeholders zouden kunnen samenbrengen om een alternatief te bieden voor de disruptieve platformdiensten); wooncoöperaties; werknemers die samen via een coöperatie een onderneming overnemen; enz.
- Beschermen van het sociaal statuut van werkers die lid zijn van een productiecoöperatie door het onvoorwaardelijk te verbinden aan het socialezekerheidsstelsel voor werknemers en door een brede organisatie en collectieve vergoeding van het werk toe te laten volgens de statuten van de onderneming.
- Financieel ondersteunen van de acties op het vlak van levenslang leren en het coöperatief leven die de door de NRC erkende coöperatieve vennootschappen voor hun vennoten organiseren.
Ondertekenaars:
CobeaCoop, Concertes, Coopcity, Coopkracht, DynamoCoop, Febecoop, F’in common, NewB, Pwiic, Saw-B, Smart, Urbike