Michel Bauwens is een expert op het vlak van peer-to-peer-netwerken, de deeleconomie en commons. Drie jaar geleden ging hij bij Smart in residentie als onderzoeker. Hij deelt zijn eerste indrukken over de huidige crisis met ons.
Het klinkt misschien banaal, maar de menselijke geschiedenis is niet rechtlijnig. Samenlevingen maken immers min of meer stabiele periodes door die nu en dan onderbroken worden door onverwachte, schokkende gebeurtenissen die vaak leiden tot een mentaliteits- en structurele verandering. Nu het coronavirus onze maatschappij beheerst, blijkt bijvoorbeeld hoe tegenstrijdig ons systeem in veel opzichten is en hoe snel een samenleving kan veranderen.
Sta mij toe om in eerste instantie enkele ‘negatieve’ vaststellingen te doen om daarna enkele hoopgevende burgerinitiatieven onder de loep te nemen.
Eerst en vooral is gebleken dat landen en hun samenwerkingsverbanden (via multilaterale instellingen) een grote rol spelen. En hoewel dat nodig is, zien we toch ook veel gebreken. Zo zijn de instellingen voor volksgezondheid bijzonder kwetsbaar na een lange periode van bezuinigingen, waardoor hun middelen danig teruggeschroefd zijn. Bovendien valt het op dat onze logistieke weerbaarheid bijna volledig van China afhangt en dat er – zodra dat land getroffen is – wereldwijd onder meer een groot tekort is aan maskers, ventilatoren en testkits voor de ziekte.
We zien ook dat de commerciële sector nauwelijks in staat is om dit soort schok te overleven zonder grote financiële bijstand van de overheid. En ook het leven van de werkende mens neemt een dramatische wending, in het bijzonder bij zelfstandige werkers die vaak al in onzekerheid leven. De regeringsleiders van de meeste landen hebben echter de neiging om eerder hulp te bieden aan de loontrekkende werkers, waardoor de zelfstandige werkers geen beroep kunnen doen op die steun.
Zo gaat de schok van de volksgezondheid gepaard met een economische en financiële crisis die ook de komende jaren nog diepgaande gevolgen zal hebben.
Aan de andere kant leidt dit soort crisis ook vaak tot meer solidariteit onder de burgers, in een poging om de hiaten van de staat en van de markt op te vullen. Daarom heb ik een nieuwe sectie gecreëerd op de wiki-pagina van de P2P Foundation, die al dienstdoet als observatorium van peer-to-peer-praktijken en initiatieven rond de creatie van gedeelde middelen, ook wel ‘commons’ genoemd. De nieuwe sectie is bestemd voor wat men collaboratieve antwoorden op de coronacrisis kan noemen.
Enkele voorafgaande observaties. Een eerste vaststelling is dat de wereld van de ‘open source’ bewegingen (die hun kennis delen) en van de ‘makers’ (die hun ontwerpen delen en vaak tools hebben als 3D-printers om te maken wat ze bedacht hebben) veel meer op de voorgrond getreden is. Of het nu gaat om maskers, ventilatoren, beschermende uitrusting voor verzorgend personeel of zelfs testkits voor de ziekte … Er zijn voor al die problemen op erg korte tijd actieve gemeenschappen met inspirerende projecten ontstaan. Zo werden er in Brussel al na één week maskers geproduceerd. Dat voorbeeld is trouwens een goede illustratie van het standpunt van de politiek: in het Brussels Gewest werden dergelijke projecten erkend en ondersteund, terwijl de Britse regering niets wil weten de talrijke oplossingen die uitgaan van de gemeenschappen van ‘makers’ en dan maar onderhandelt met logge industriëlen. Dat verhult een probleem, namelijk dat de politieke en nationale machten het niet gewend zijn om publieke/gemeenschappelijke relaties te beheren en dat er vrijwel geen protocollen bestaan om dit soort samenwerkingsverbanden te bevorderen.
Een tweede belangrijke reactie was de razendsnelle oprichting van wederzijdse hulpmechanismen. Zo zagen we, zowel in Engeland als in de Verenigde Staten, honderden hulpgroepen ontstaan. Tal van deel- en coöperatieve platforms namen maatregelen om de toevloed van edelmoedige burgerinitiatieven in goede banen te leiden, zodat zij die hun tijd, expertise of financiële steun willen aanbieden, makkelijk de mensen kunnen vinden die daar nood aan hebben.
Een derde antwoord betreft de organisatie van een nieuwe samenleving om de afzondering door de quarantainemaatregelen tegen te gaan. Het gaat dan niet alleen om de omschakeling naar online leren of werken, dat vaak door de getroffen ondernemingen of instellingen wordt ondersteund, maar heeft ook betrekking op het culturele en creatieve leven. Alle bedenkingen en gedeelde verlangens worden immers gebundeld voor de samenleving na corona, die iets geleerd zal hebben uit de zwaktes van het politieke en economische systeem.
Voorbeelden van dit soort burgerinitiatieven zijn beschikbaar op de wiki-pagina van de P2P Foundation (https://wiki.p2pfoundation.net/Category:Corona_Solidarity_Initiatives).