Smart kreeg de vraag om de minimumlonen te verlagen die in onze tools worden toegepast voor kunstenaars die onder het paritair comité 304 cao muzikanten vallen en in het kader van ‘Artikel 1bis’ werken (tewerkstelling zonder ongeschiktheid).
Die vraag komt niet van klanten, maar van organisaties die de muzikanten vertegenwoordigen. Het voorwendsel: “we moeten ons aanpassen aan de realiteit van het terrein”.
We willen van de gelegenheid gebruikmaken om de balans op te maken over een aantal onderwerpen: Smart, het terrein, de barema’s, artikel 1bis, het beroep van muzikant.
Het is algemeen geweten onder muzikanten, vooral zij die hun prestaties verkopen met een concert: ze verhuren hun arbeidstijd niet als werknemer, maar produceren een dienst.
Wie muziek maakt, levert diensten
Aan een concert gaat enorm veel productiewerk vooraf. Je hebt duur materiaal nodig (instrumenten en dergelijke), repetitieruimte en/of een verblijfplaats (met repetitieruimte), partituren en misschien ook coaching. Je werkt samen met verschillende mensen voor het licht, geluid en de visuele aspecten. Het materiaal moet vervoerd worden, soms is er vóór het concert nog een generale repetitie op het podium. Na afloop van het concert moet het materiaal opgeruimd worden en daarna overnacht je ter plekke als je op tournee bent of gewoon omdat je te moe bent en dat de veilige optie is.
Kortom, de vergoeding voor de arbeidstijd die ter beschikking staat van de concertorganisatie is maar een deel van de totale productiekost die muzikanten op zich moeten nemen.
Al sinds het begin houdt Smart rekening met die beroepen, die vaak in het kader van een productie worden uitgevoerd in plaats van als werknemer. Het project Smart is niet voor niets vertegenwoordigd in een vzw die de naam Verenigde Producties draagt. De productie van goederen en diensten is het dominante model van Smart.
Wie niet kiest voor het zelfstandigenstatuut of zelf geen onderneming of vennootschap opricht, kan al die kosten enkel via het Smart-model beheren, ze over meerdere jaren spreiden, ze doorrekenen in de prijs voor de verkoop van de prestaties … Kortom, enkel in dit model kan iemand een productie uitvoeren als werknemer die onderworpen is aan het stelsel van de sociale zekerheid.
Smart richt zich hier dus tot producenten die kiezen voor een beroepsinkomen als werknemer met een arbeidsovereenkomst of via 1bis.
Barema’s als bescherming van werknemers
In die context heeft de kwestie van de barema’s (of minimumlonen) die bij Smart worden toegepast, uiteindelijk enkel betrekking op Smart en die producenten, die 90% van haar werknemers uitmaken.
Ten eerste willen we herhalen dat het om minima gaat en niet om een sectoraal referteloon. Al hebben veel operatoren en klanten de neiging om dat wel zo te beschouwen en op te leggen.
Ten tweede zijn ze enkel van toepassing in de context van een arbeidsovereenkomst. Zelfstandigen moeten die minima niet respecteren, ook al liggen ze voor muzikanten nochtans niet hoog. We hebben trouwens nog geen klanten of concertorganisatoren ontmoet die koste wat het kost de loonminima omhoog willen krijgen tijdens onderhandelingen met de paritaire comités. Of die pleiten voor een regulering van de minimumtarieven voor zelfstandige kunstenaars.
Nu vragen bepaalde organisaties ons dus om het minimumloon te verlagen voor mensen die via 1bis werken. Lonen die lager zouden liggen dan de lonen die mensen met een arbeidsovereenkomst moeten respecteren. Denk eraan, wie werkt via 1bis moet aan bepaalde voorwaarden voldoen. Je moet een kunstwerkattest hebben en werken zonder enige band van ondergeschiktheid ten opzichte van wie dan ook. Concreet zou dat een verlaging betekenen van een minimum van € 135 naar een minimum van € 97, bijvoorbeeld voor een concertdienst.
Het doel is om de prijs die aan klanten wordt aangerekend, te doen dalen. Met als gevolg dat er concurrentie wordt gecreëerd tussen de muzikanten die kiezen voor een arbeidsovereenkomst of die geen kunstwerkattest hebben, of dat niet willen. Zelfs binnen Smart.
Je kan nog zoveel juridische argumenten* aandragen om te rechtvaardigen dat dat kan, maar de vraag is: Is dat nuttig? Of gewenst? Draagt dat bij tot de verdediging van de werknemers en hun loonvoorwaarden? Neen, zeker niet.
Wat zien we in de realiteit?
Wat zegt het terrein? Uiteraard kunnen we enkel spreken over de realiteit van Smart.
Het aantal muzikanten dat binnen ons ecosysteem produceert en werkt, is in 2024 toegenomen. De toepassing sinds 2024 van de minimumlonen op tewerkstellingen via 1bis lijkt niet verworpen te zijn geweest door het terrein.
We zoemen nog verder in.
Hoe lees je deze tabel?
In de tabel is de muzikantenpopulatie verdeeld in tien gelijke groepen (decielen), geklasseerd op basis van hun gemiddeld dagloon.
Elk deciel vertegenwoordigt dus 10% van de totale populatie.
Het eerste deciel (1) omvat de 10% muzikanten met de laagste gemiddelde daglonen, terwijl het laatste deciel (10) de 10% muzikanten omvat met de hoogste gemiddelde daglonen.
In elk deciel zijn twee belangrijke waarden aangegeven:
Het minimum (min): het laagste gemiddeld dagloon van die groep
Het maximum (max): het hoogste gemiddeld dagloon van die groep
In het geel gearceerd is het deciel 2015 waarin zich het minimumloon bevond voor een aanwerving per dienst (toen € 104,67) en het deciel 2024 voor hetzelfde minimumloon (€ 135,41 na indexering). We zien duidelijk dat de gemiddelde daglonen over het algemeen gestegen zijn. Bovendien krijgt een steeds groter deel van de populatie (van 40% in 2015 tot 70% in 2024) een veel hoger dagloon dan een van de symbolische minima, meer bepaald dat van de “concertdienst”.
De 2 à 3 eerste decielen (20 à 30% van de populatie) die onder dat symbolische minimum liggen, respecteren uiteraard de minimumlonen, maar dan wel per uur en voor deeltijds werk.
Ons minimumloonbeleid schrikt muzikanten, zangers en zangeressen duidelijk niet af. Al liggen de minimumlonen nog veel te laag, dat is waar. Maar ze vermijden tenminste wel dat er concurrentie is tussen wie kiest voor een arbeidsovereenkomst en wie via 1bis werkt. Bovendien lijkt ons beleid een algemene toename van het dagloon te bevorderen, meer nog dan de indexering (slechts 40% van de groei tussen 2015 en 2024).
Gemiddeld is het loon goed voor 65 tot 70% van de facturatie: de andere uitgaven in verband met de beroepsactiviteiten worden dus ten laste genomen door de inkomsten van de commerciële activiteit en niet door de looninkomsten van de kunstenaars, na aftrek van de socialezekerheidsbijdragen en de personenbelasting. Een voorbeeld:
Stel, op een opbrengst van € 100 moet je een aankoop doen van € 10. Door de aankoop te doen vóór ontvangst van het loon (in “Verenigde Producties”) wordt de btw afgetrokken en blijft er € 92 over voor het loon, of ongeveer € 42 netto.
Een werknemer die een brutoloon van € 100 krijgt, zal ongeveer € 46 netto overhouden, waarop hij de € 10 van de aankoop betaalt (zonder btw-aftrek). Hij houdt dus maar € 36 over. Met je looninkomsten opdraaien voor de productiekosten is een kostelijke zaak, zoveel is zeker.
Tot slot
De observatie van ons terrein, de hervorming van de 1bis-regeling in 2023, het nut van de algemene minimumlonen voor elke vorm van loontrekkend werk … Het is nog maar eens bevestigd: elke vorm van prijsconcurrentie als gevolg van loonschaalverschillen tussen 1bis en arbeidsovereenkomsten moet voor ons de wereld uit. En met het oog op de ontwikkelingen in de wetgeving die lagere lonen en de kracht van de markt zouden bevorderen, is het duidelijk waar Smart voor kiest: we blijven vechten voor de belangen van werknemers en tegen elke vorm van sociale dumping, meer bepaald de onderbetaling van werk via 1bis. De loonminima zoals vermeld in de sectorale collectieve arbeidsovereenkomsten moeten dus toegepast worden, ongeacht de tewerkstellingsvorm.
—————
* In het hervormde artikel 1bis wordt de opdrachtgever als werkgever beschouwd en moet hij een vergoeding voorzien “die gelijk is aan of hoger dan het loon waarop een werknemer voor eenzelfde functie bij dezelfde opdrachtgever recht zou hebben gehad”.