Tekst door Anne-Laure Desgris en Maxime Dechesne, afgevaardigd bestuurders van Smart.
De afgelopen weken zagen we tal van solidaire initiatieven verschijnen om de gevolgen van de crisis enigszins te verzachten. Ze tonen nog maar eens hoe krachtig het principe van solidariteit wel is en nodigen ons uit om onze krachten, ideeën en middelen te bundelen om samen na te denken, dingen te ontwikkelen, te creëren en op te bouwen. Het zou mooi zijn als die solidariteit ook haar weg kon vinden naar de beroepswereld en het ondernemerschap in het bijzonder.
Veel ondernemers kampen momenteel immers met grote financiële en sociale moeilijkheden, meer nog dan tijdens de economische crisis van 2008. De meesten ontwikkelen hun economische activiteit in België onder het zelfstandigenstatuut en moeten helemaal alleen instaan voor alle risico’s die daarmee gepaard gaan (betaling van socialezekerheidsbijdragen, huur, verzekeringen, diverse kosten, bankleningen, geannuleerde bestellingen enz.). Dat stemt voor een deel overeen met de historisch dominante figuur van de ondernemer, de zogenoemde ‘selfmade man/ woman’.
Alleen strookt dat niet meer met de hedendaagse realiteit. Terwijl een bepaalde categorie van werkers vroeger beperkt was tot bepaalde beroepen of sectoren (vrije beroepen, ambachtslui en handelaars), zijn de ondernemersberoepen vandaag enorm gediversifieerd (ook vanuit een sociologisch standpunt1). Bovendien dekken ze tal van verschillende sectoren, gaande van het internet, over consultancy, onderwijs, welzijn en thuiszorg, tot de artistieke sector en andere creatieve beroepen.
Ondanks de steunmaatregelen van de overheid voor zelfstandigen (overbruggingsrecht, spreiding van de socialezekerheidsbijdragen, ondersteuningspremie) wordt er in heel het land almaar meer aan de alarmbel getrokken. Om een voorbeeld te geven, midden april ontstond op Facebook een groep met de naam ‘je suis indépendant et dans la merde’, om zelfstandigen een stem te geven bij de overheid. De groep telt vandaag meer dan 30.000 leden. Volgens een recente schatting van het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen loopt zelfs één zelfstandige op zes het risico om failliet te gaan of zijn activiteiten te moeten stopzetten omwille van de coronacrisis.
We hebben een diepe bewondering voor de vrouwen en mannen die als ondernemer aan de slag zijn en ons als samenleving de kans geven om ons voortdurend opnieuw uit te vinden en in vraag te stellen. Voor sommigen onder hen zou de kracht van de gedeelde onderneming een van de oplossingen kunnen zijn om de risico’s in verband met het solo-ondernemerschap te beperken. Velen hebben er al voor gekozen om, lang vóór de coronacrisis uitbrak, samen en op een solidaire manier te ondernemen. Door verschillende diensten te delen (ondernemings- en btw-nummer, juridische bijstand, verzekeringen, werkruimten …), bieden ze zichzelf de mogelijkheid om – volledig autonoom maar in alle solidariteit – hun persoonlijke en professionele ambities te ontwikkelen. Zo maken ze zichzelf weerbaarder ten opzichte van mogelijke incidenten of crisissen, en vermijden ze een bedrijfsfaillissement met zware gevolgen, zowel op economisch als op menselijk vlak. Ze ontwikkelen hun “onderneming” onder het loontrekkende statuut, dat vandaag het beste systeem voor sociale bescherming is. Wij noemen ze “loontrekkende ondernemers”. Door op die manier te ondernemen, beantwoorden ze aan een solidaire logica. Omdat werkgevers en werknemers socialezekerheidsbijdragen betalen, kunnen we immers allemaal een beroep doen op een systeem dat de betaling van onze pensioenen en onze uitkeringen (voor werkloosheid en ziekte) garandeert. Wie als loontrekkende onderneemt, heeft dus toegang tot de beste sociale bescherming die er vandaag bestaat. Die nieuwe manier van ondernemen vertaalt zich soms in de vorm van coöperatieve ondernemingen die hun vennoten te kans geven het bedrijf mee te besturen, volgens het principe van één persoon één stem. Europa telt vandaag zo’n 200.000 coöperaties die samen vijf miljoen mensen tewerkstellen in tal van sectoren: consultancy, gezondheid, energie, kunst, mobiliteit, opleiding, landbouw enz.
Niets is echter volmaakt. “Nieuwe” ondernemingsvormen krijgen immers ook te maken met een aantal uitdagingen. Veel wettelijke regelingen blijven onaangepast aan hun arbeidsrealiteit en moeten sociaal rechtvaardiger gemaakt worden. Er is nog veel werk aan de winkel om de regels op het vlak van sociale zekerheid en arbeidsrecht te moderniseren, en autonomie en flexibiliteit beter op elkaar af te stemmen.
Meer inzetten op lokale productieprocessen, steun aan de belangrijkste sociale sectoren, een belastinghervorming voor meer fiscale rechtvaardigheid, een sociaal-ecologisch pact op Europees niveau … Naar aanleiding van deze ongeziene crisis, die de tekortkomingen van het neoliberaal beleid duidelijk in de verf zet, gaan er veel stemmen op om onze samenlevingsmodellen te veranderen. Ze verlangen naar een evenwichtigere toekomst met meer solidariteit en democratie. Daar bestaan oplossingen voor, maar die zijn nog te weinig gekend. Laat ons deze kans grijpen en niet wachten tot morgen om onze samenlevingsmodellen nieuw leven in te blazen.