Na Göteborg in juni 2023 en San Sebastian in november 2023 is het nu aan de stad Luik om de rol van hoofdstad van de sociale economie op zich te nemen. In het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie en na conferenties in Göteborg en San Sebastian, vond er in Luik een nieuwe conferentie plaats op 12 en 13 februari 2024, onder de noemer “The European Social Economy Meeting: The social economy at the core of transitions”. Tijd voor een kleine balans.
Wat is het belang voor Smart om deel te nemen aan dergelijke conferenties? De kern van het programma van die conferenties bestaat uit panelgesprekken en plenaire zittingen met discussies over de zin van onze onderneming en de context waarin we werken. Maar minstens even belangrijk is het netwerkgegeven, net als de grote zichtbaarheid op (onze) sociale en in andere media en politieke aandacht.
Inhoudelijk werd er gehamerd op de belangrijke rol die bedrijven uit de sociale economie spelen in de economische transitie. Maar wat betekent dat in de praktijk? Wat verstaan we onder het begrip sociale economie en wat mogen we als burger en betrokkene verwachten? En wat leveren die conferenties écht op, behalve een gezellig samenzijn onder gelijkgestemden? Susanne Westhausen van Kooperationen¹ stelde zich in juni 2023 de vraag of we in Europa wel allemaal hetzelfde begrijpen onder de noemer sociale economie. Landen als Hongarije en Polen (de volgende voorzitters van de Raad van de EU) hebben heel eigen prioriteiten en een andere historiek dan Zweden, Spanje of België. Bovendien vullen ze het begrip sociale economie helemaal anders in, zowel inhoudelijk als budgettair. Zelfs in een klein land als België zit niet iedereen op dezelfde lijn. In Vlaanderen ligt de focus op bedrijven met bijzondere aandacht voor de positie en integratie op de arbeidsmarkt van mensen uit kansengroepen² (de maatwerkbedrijven). In Wallonië en Brussel krijgt het begrip³ dan weer een bredere invulling met aandacht voor het collectief, de werker en de omgeving, hoewel de structuren die in Wallonië werkzoekenden begeleiden voortaan ook enkel als vzw kunnen werken⁴. De Europese definitie bepaalt voor coöperaties in theorie nochtans wel een prominente rol⁵, zoals ook blijkt uit de omschrijving in de Liège Roadmap die tijdens de conferentie in Luik door negentien Europese lidstaten⁶ werd ondertekend.
De inschakelings- of maatwerkbedrijven worden door de verschillende regio’s in België financieel ondersteund om de afstand tot de arbeidsmarkt voor kansengroepen te verkleinen. Die financiële steun is van ontegensprekelijk maatschappelijk belang omdat zo heel wat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zinvolle arbeid kunnen verrichten. Maar het reserveren van het begrip sociale economie voor maatwerkbedrijven zorgt ook voor een tweedeling met wat aan de andere kant de reguliere economie genoemd wordt. Met andere woorden, de puur kapitalistische logica blijft de norm en het beeld blijft dat sociale economie slechts bestaat bij de gratie van staatssteun. De logica van de inschakelingseconomie en sociale economie at large (het sociaal ondernemerschap) om jobs op mensenmaat te creëren, zou er een moeten zijn die in élk bedrijf gehanteerd wordt. Toch blijken de belangen van de eigenaars/aandeelhouders en managers van de onderneming nog vaak tegengesteld aan de belangen van de eigen werknemers en andere belanghebbenden van de onderneming. De krapte op de arbeidsmarkt is deels het gevolg van demografische factoren⁷, maar ook van de vaak te beperkte arbeidsvreugde. En net daarom is het belangrijk dat wij ons economisch model blijven in de verf zetten. Het is een alternatief model dat mainstream moet worden, omdat het mensen toelaat om op eigen tempo en naar eigen ambitie een economische activiteit op te zetten en daar een inkomen uit te vergaren. Het verkleint de afstand tot de arbeidsmarkt, vergroot de betrokkenheid en arbeidsvreugde, en is lokaal verankerd door de toepassing van principes uit de korte keten. Helemaal in lijn met de rechtvaardige transitie⁸ komen mens en milieu op de eerste plaats door meer nieuwe jobs te creëren, innovatie te stimuleren en aandacht te hebben voor de best mogelijke arbeidsomstandigheden. Verloning van arbeid heeft voorrang op vergoeding van kapitaal en financiële middelen worden echt als een middel gezien, niet als een doel op zich. Met vereende krachten kunnen alle actoren uit de sociale economie in brede zin onze samenleving op een rechtvaardig, duurzaam pad zetten. Het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie biedt ons de kans om netwerken nog meer dan vroeger te versterken om die transitie te bewerkstelligen.
***
¹ Belangenorganisatie voor Deense coöperatieve werkgevers
² https://www.vlaanderen.be/sociale-economie
³ https://economiesociale.be
⁴ Structures d’accompagnement à l’auto-création d’emploi (SAACE) – Emploi et Formation professionnelle en Wallonie
⁵ https://social-economy-gateway.ec.europa.eu/about-social-economy_en
⁶ https://www.linkedin.com/posts/social-economy-europe_liegeroadmap-socialeconomy-3-finalproprepdf-activity-7163190107263475713-AAYU
⁷ https://www.steunpuntwerk.be/files/publications/OW/OW_2022_1/OverWerk_2022_1_volledig_nummer.pdf
⁸ https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/finance-and-green-deal/just-transition-mechanism_en