Het ethisch comité is het eerste orgaan dat opgericht werd naar aanleiding van het participatief proces Smart in Progress. Als onafhankelijk Frans-Belgisch adviesorgaan legt het comité enkel verantwoording af aan de algemene vergadering. De rol van het ethisch comité: erop toezien dat de praktijken van de coöperatie overeenstemmen met de waarden die ze uitdraagt. Een bijzonderheid: het is een van de weinige organen (zo niet het enige) binnen een structuur in de sociale en solidaire economie in België, dat haar leden door loting selecteert.
Sarah de Heusch is voorzitster van het ethisch comité en vertelt ons alles over het discrete orgaan dat erop toeziet of de ethische waarden van de coöperatie wel degelijk worden toegepast.
Waarom een ethisch comité?
De oprichting van een ethisch comité is het resultaat van een aanbeveling van de werkgroep “Bestaan als coöperatie, met wie en voor wie?” van de cyclus Smart in Progress (SIP) 2015-2016. Het comité moest erop toezien dat de coöperatie een maatschappelijk verantwoorde werkgever zou blijven, ook al trekt Smart haar actiegebied open naar alle sectoren. In 2017-2018 dacht een andere werkgroep van SIP na over de werking van het comité. Na goedkeuring door de Raad van bestuur en tijdens de algemene vergadering, werd het ethisch comité begin 2019 ingesteld.
Hoe werd het ethisch comité samengesteld?
Een nieuw orgaan vereist niet alleen veel creativiteit, maar ook een stevige portie pragmatisme. Enkel door een loting kon de diversiteit van de leden van Smart weerspiegeld worden. Bovendien kon de deelname aan het coöperatief leven op die manier opengesteld worden voor personen die zich misschien niet zelf kandidaat zouden stellen. Het was de bedoeling om het orgaan in het participatieve bestuur en de democratisering van de coöperatie te verankeren. Voorts was het belangrijk dat leden van de ondersteunende teams die ook vennoot zijn, deel zouden uitmaken van het comité. Zij hebben immers een goede kennis van de werking van Smart en van de realiteit op het terrein. Aangezien ethische kwesties ten slotte nogal gevoelig kunnen liggen, bleek het ook nodig om ons te laten bijstaan door deskundigen op dat vlak.
Wie zijn de leden van het ethisch comité?
Het comité bestaat vandaag uit:
Vijf uitgelote vennoten: vier Belgen en één Fransman;
Twee begeleidende deskundigen met ervaring in andere ethische comités, de ene in Frankrijk bij Coopaname1 en de andere in een volledig andere sector, met name de Federatie van Franstalige wijkgezondheidscentra in België;
Vier leden van de ondersteunende teams, onder wie de voorzitster en de secretaresse.
Hoe werkt het ethisch comité?
Een van de eerste taken van het comité bestond erin onze manier van werken te beschrijven op basis van de aanbevelingen van Smart in Progress en de opmerkingen van de Raad van bestuur. Deze fase werd gekenmerkt door veel discussies en nam veel tijd in beslag. Het ethisch comité komt dan ook maar één keer per maand samen voor een vergadering van ongeveer drie uur.
Zodra onze manier van werken vaststond, konden we een antwoord bieden op de vragen die we ontvingen. Ofwel ik ofwel de secretaresse overloopt de mailbox van het ethisch comité (comite.ethique@smart.coop) en selecteert de vragen. Vervolgens maak ik een fiche op met bepaalde informatie-elementen voor de leden van het comité. De fiches worden dan vóór de maandelijkse vergadering naar alle leden verstuurd om ze tijdens de vergaderingen te kunnen bespreken. Vaak vragen we bijkomende informatie aan de persoon die ons aanschrijft, soms nodigen we hem of haar uit om erover te praten. Het gebeurt soms ook dat we voor bijkomende informatie andere mensen raadplegen.
Omdat het ethisch comité een adviesorgaan is, kunnen we enkel advies geven en aanbevelingen doen. De besluiten van het comité komen altijd in gemeenschappelijk overleg tot stand.
Het comité kan ook zelf onderwerpen op de agenda plaatsen. Zo is het al gebeurd dat we voor bepaalde vragen beseffen dat ze niet in ons vakgebied vallen (omdat ze van juridische of operationele aard zijn), maar dat we ons wel over de onderliggende aspecten kunnen buigen en dat dan ook doen.
Welke onderwerpen heeft het comité tot nu behandeld?
In eerste instantie waren er vragen over beroepen waarbij sprake is van manipulatie van het lichaam (tantra massage, bondage …) en de geest (zoals weinig gangbare therapieën). De wettelijkheid van die praktijken valt niet binnen ons vakgebied, dus kwam het er voor ons op aan die beroepen vanuit een ethisch oogpunt te aanvaarden of niet. In het begin hebben we veel tijd nodig gehad om een objectief kader te bepalen dat op alle gevallen van toepassing zou zijn. We tekenden de grote lijnen uit en testten het kader dan in het licht van concrete gevallen. Dit kader moet geval per geval aangevuld en verfijnd worden. Het evolueert dus constant en wordt aangevuld met vragen die ons voornamelijk vanuit het operationele team (de adviesverleners) bereiken.
Andere vragen hebben veeleer betrekking op het aankoopbeleid en de uitbesteding van diensten van Smart en haar leden. Een voorbeeld: mogen we de leden toelaten een beroep te doen op werkers die aangeworven zijn via internetplatformen? Moet Smart voorrang geven aan haar leden in plaats van externe dienstverleners aan te spreken? We hebben ook een vraag om advies ontvangen over de samenstelling van het toekomstige financieringscomité van Smart.
Bovendien ontvangen we stilaan ook meer vragen van leden die dan vooral betrekking hebben op klachten over de dienstverlening van Smart. Omdat een aantal specifieke gevallen niet onder ons vakgebied vielen, stuurden we ze door naar de bevoegde diensten, maar het comité boog zich wel over deze vraag: wat te doen met klachten van leden over de geboden diensten? Waarop we een aanbeveling formuleerden met het voorstel om een bemiddelings- en klachtendienst in verband met de diensten van Smart op te richten.
Wat gebeurt er zodra het comité adviezen en aanbevelingen heeft gegeven?
Goede vraag! Eerst en vooral vragen we de diensten die ons hebben aangesproken of die wij hebben aangesproken wat er al dan niet gedaan werd met de aanbevelingen. Om ervoor te zorgen dat ons werk niet voor niets is geweest, kunnen we hen vervolgens ook via een meer officiële weg vragen om rekenschap af te leggen, tijdens de algemene vergadering bijvoorbeeld. Wij moeten immers rekenschap afleggen bij de algemene vergadering, en als er dus een groot probleem is, mag het comité dat op dat moment aankaarten. Vervolgens is het aan de verschillende actoren (Raad van bestuur, personeelsafgevaardigden, directies, vennoten) om het op de agenda te zetten als ze het relevant zouden vinden.
In het ethisch comité kunnen we zonder vooroordelen en vanuit verschillende standpunten nadenken over de praktijken van Smart. Wanneer we echt tot de kern van een onderwerp doordringen, leidt dat wel eens tot verhitte discussies, maar er is altijd veel welwillendheid en zin om de zaken in de goede richting te laten evolueren. We moeten leren omgaan met meningsverschillen. Dat is nodig in de democratie van een onderneming. Het is heel erg spannend, ook al is dit nog maar het begin en zijn de resultaten nog maar weinig zichtbaar.
We nodigen alle vennoten (zowel de leden als de ondersteunende teams) uit om te volgen wat we doen en ons indien nodig aan te schrijven.
Meer info: